Paciorkowski Jerzy Tadeusz Józef Stanisław (1893–1957), minister opieki społecznej, wiceminister spraw wewnętrznych, wojewoda kielecki i warszawski. Ur. 13 XII w Będzinie, był synem Stanisława (zob.) i Konstancji z Tymowskich. W r. 1912 zdał maturę w Gimnazjum Wojciecha Górskiego w Warszawie. W l. 1912–15 studiował na wydziale prawa uniwersytetu petersburskiego. W latach szkolnych i uniwersyteckich pracował w organizacjach społeczno-niepodległościowych należąc m. in. do Związku Młodzieży Postępowo-Niepodległościowej. W okresie pierwszej wojny światowej działał w Tow. Pomocy Ofiarom Wojny w Piotrogrodzie. W maju 1917 wyjechał przez Litwę do kraju i we wrześniu t. r. dotarł do Warszawy. W r. 1918 uczestniczył w rozbrajaniu Niemców. W r. 1919/20 kontynuował studia na Wydziale Prawa Uniw. Warsz., a 18 VI 1921 zdał końcowy egzamin państwowy na Wydziale Prawa i Nauk Politycznych tegoż Uniwersytetu. Pracę zawodową rozpoczął 28 IX 1919 w Min. Przemysłu i Handlu. Od 1 XII 1919 był pracownikiem Min. Pracy i Opieki Społecznej. Dn. 14 III 1921 objął kierownictwo Wydziału Inspekcji, a 3 VI 1925 został naczelnikiem Wydziału Pracy i Walki z Bezrobociem. W t. r. delegowano go na kilka miesięcy do Francji jako rzeczoznawcę w polsko-francuskiej komisji omawiającej układ o emigrantach polskich we Francji. O jego działalności politycznej w tym okresie nie ma żadnych wiadomości. Można jednak domyślać się, że był blisko związany z ludźmi obozu Józefa Piłsudskiego, gdyż po przewrocie majowym 17 XII 1926 został naczelnikiem Wydziału Społeczno-Politycznego Min. Spraw Wewnętrznych (MSW). Wtedy to ściśle związał się ze swoim szefem, dyrektorem Departamentu Politycznego Kazimierzem Świtalskim. Po odejściu Świtalskiego na stanowisko ministra wyznań religijnych i oświecenia publicznego P. awansował 9 VII 1928 na dyrektora Departamentu Politycznego MSW. Gdy zaś Świtalski został premierem, powołał P-ego 18 V 1929 na szefa Gabinetu Prezesa Rady Ministrów, skąd 18 II 1930 przeszedł na stanowisko wojewody kieleckiego. Po czterech latach powołano go (15 V 1934) na ministra opieki społecznej w gabinecie Leona Kozłowskiego, a następnie w rządzie Walerego Sławka. Jako minister opieki społecznej P. dokonał wielu zmian organizacyjnych w resorcie. M. in. scentralizował wszystkie sprawy dotyczące walki z bezrobociem w jednej instytucji pod nazwą Fundusz Pracy i podporządkował go ministrowi opieki społecznej (poprzednio podlegał prezesowi Rady Ministrów). Do Funduszu Pracy włączył Fundusz Bezrobocia oraz Biura Pośrednictwa Pracy. Za czasów ministerium P-ego zwiększył się zakres finansowania przez rząd robót publicznych, które miały na celu rozładowanie niezadowolenia wśród bezrobotnych. Równocześnie przygotowywał i częściowo wprowadził w życie dalsze przepisy ograniczające zakres ubezpieczeń chorobowych. Jego zamiarem było osiągnięcie 25% oszczędności na tych ubezpieczeniach. Z ministerstwa odszedł wraz z ustąpieniem gabinetu Sławka 12 X 1935.

Jeszcze jako minister P. kandydował w wyborach 8 IX 1935 i został wybrany do Sejmu z okręgu wyborczego obejmującego pow. częstochowski miejski i częstochowski. Po śmierci Józefa Piłsudskiego związał się z grupą Edwarda Rydza-Śmigłego i należał do jej ścisłego sztabu, czemu prawdopodobnie zawdzięczał powrót 11 IX 1935 do MSW na kluczowe stanowisko dyrektora Departamentu Politycznego, w którym skupiały się sprawy ogólnopolityczne, bezpieczeństwa i narodowościowe. Brał też aktywny udział od r. 1936 w organizowaniu Obozu Zjednoczenia Narodowego (OZN) i odgrywał w nim bardzo istotną rolę w okresie, gdy Obozem kierował Adam Koc. Dn. 5 II 1937 awansował na wiceministra spraw wewnętrznych, nadal działając w OZN-ie. W czasie nieobecności w kraju premiera, a równocześnie ministra spraw wewnętrznych Felicjana Sławoja-Składkowskiego P. jako wiceminister kierował akcją tłumienia strajku chłopskiego, który wybuchł 15 VIII 1937 i trwał do 25 VIII t. r. Zarządził – podobno po uzgodnieniu z Rydzem-Śmigłym – masowe aresztowania przywódców chłopskich w województwach objętych strajkiem (aresztowano ok. 4 000 osób), rozpędzanie zebrań i manifestacji chłopskich, strzelanie do demonstrantów oraz pacyfikację niektórych wsi objętych oporem chłopskim. Łącznie z rąk policji zginęło wówczas kilkudziesięciu chłopów, a wielu zostało rannych. W wyniku akcji pacyfikacyjnej zniszczeniu uległ dobytek licznych rodzin chłopskich. P. zakazał też prasie publikowania jakichkolwiek informacji o strajku, a po jego przerwaniu wydał komunikat, w którym dążył do pomniejszenia zasięgu wydarzeń i represji policyjnych. Wg pochodzących ze źródeł opozycyjnych wiadomości na temat planowania tzw. Nocy św. Bartłomieja (w nocy 25 na 26 X 1937 wymordowania lub uwięzienia przeciwników grupy Śmigłego) P. obok szefa sztabu OZN-u płka Zdzisława Wendy miał być głównym kierownikiem przygotowań do tej akcji. Być może z tą sprawą wiąże się podanie się P-ego do dymisji w MSW i przeniesienie go 22 I 1938 na znacznie mniej eksponowane stanowisko wojewody warszawskiego, na którym pozostał aż do wybuchu wojny.

Dn. 8 IX 1939 na polecenie premiera P. wyjechał w ślad za ewakuującymi się urzędami wojewódzkimi na wschód i 15 IX dojechał do Łucka. Stamtąd po 4 tygodniach dotarł do Kowna i przez Szwecję i Holandię dostał się do Francji, a w czerwcu 1940 ewakuował się wraz z rodziną z Bordeaux do Londynu. Na emigracji kilkakrotnie zgłaszał się do władz polskich o przyjęcie do wojska, ale podania te pomijano milczeniem. W życiu politycznym i społecznym emigracji polskiej w Londynie nie brał żadnego udziału, co było spowodowane stosunkami emigracyjnymi. Żył z pracy fizycznej, pracując jako ogrodnik, później jako pakier w fabryce drzewnej, a pod koniec życia z chałupniczej produkcji sztucznej biżuterii. Zmarł na atak serca 9 XI 1957 i został pochowany w Londynie na St. Mary’s Catholic Cemetary, Kensal Green. N. W. 10. Odznaczony był m. in. Krzyżem Oficerskim i Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.

P., ożeniony po r. 1917 z Wandą Elżbietą Dowoyna-Sylwestrowicz, miał z nią córkę Krystynę (ur. 1919), zamężną Milicerową, zamieszkałą w Australii.

Fot. w: „Biul. Polit.” 1926 s. 150; – W. Ilustr. Enc. Gutenberga, XXII; Album-Skorowidz Senatu i Sejmu 1935–40, s. 94, 99, 153 (fot.); Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; Zieleniewski, Sejm i Senat 1935–40, (fot.); Rocznik Informacyjny 1936 s. 113; – Drozdowski M. M., Stefan Starzyński, prezydent Warszawy, W. 1976; Kowalczyk J., Za kulisami wydarzeń politycznych z lat 1936–1938 w świetle raportów politycznych posła Czechosłowacji w Warszawie i innych archiwaliów, W. 1976; Matuszewska W., Chłopski czyn u schyłku II Rzeczypospolitej, W. 1973; Stawecki P., Następcy komendanta, W. 1969; Żarnowski J., Polska Partia Socjalistyczna w latach 1935–1939, W. 1965; – Archiwum Polityczne Ignacego Paderewskiego, W. 1974 IV; Składkowski F. S., Nie ostatnie słowo oskarżonego, London 1964; Strajk chłopski w 1937 roku. Dokumenty archiwalne, W. 1960 I; [Szembek J.], Diariusz i teki Jana Szembeka, Londyn 1964–9 I, III; Witos W., Moja tułaczka, W. 1967; – „Gaz. Kielecka” 1932 nr 24, 63, 84, 1933 nr 45, 55, 78, 1934 nr 17, 26; – AAN: Skorowidze do protokołów posiedzeń Rady Ministrów; WAP w Kat.: Urząd Woj. Kielecki sygn. 1442 (akta personalne).

Zbigniew Landau